Euskal Herrian egiteke dauzkagun zereginetako bat hauxe dugu: menpekotasuna duten pertsonak -autonomia mugatua eta eguneroko bizimoduan laguntza behar duten pertsonak- zaintzeko benetako eskubide eraginkorra eratzea, gure geureak diren oinarrietatik. Egun, estatuko Menpekotasun legearen barruan, Euskal Herrian 51.670 lagunek jasotzen dute nolabaiteko laguntza: 8.129k Nafarroan eta 43.541ek EAEn (2011ko abendua). Hastapenetik lege horren ezarpenak hainbat gabezia erakutsi ditu:
• Hainbat iragazki jartzen ari dira Sisteman lagun gutxiago sartzen uzteko, erreposizio tasei eusteko adina ere ez dute onartzen. Balorazioak eta prestazio emateak atzeratzen dabiltza. Azken urtean, EAEn zein Nafarroan eskaera eta irizpen kopuruak behera jo du. Esaterako, eskandaluzkoa da Nafarroan urtebetean 617 lagun gutxiago izatea zainketaren bat jasotzen dutenak; are gehiago: prestazio osagarrien arteko bateraezintasunak ezartzen ari dira eta, horren ondorioz, mendekotasuna duten pertsonek aurretik onarturik zeuzkatenetako baten bati uko egitera behartzen dituzte. Horiek horrela, ustezko “eskubide subjektiboa” eta sistemak duen garantista izaera manipulatzen dira, unean uneko erabaki politiko-ekonomikoen arabera.
Aldi berean, murrizketak pilatuz doaz, Menpekotasun Legea beste gizarte-iruzur berri baterantz abian delarik. Lehendabizi finantza-hornidura urria izan zen, geroago prestazioak exijitzerakoan atzeraeragina deuseztatzea dekretuz, hain zuzen ere, eskaerak balioztatzeko eta ebatzeko epeak -inolako ordainik gabe- atzeratzeko aitzakia borobila. Eta pasa den abendua ezkeroztik beste eraso berri bat etorri zaigu Raxoiren Gobernutik: menpekotasun ertaina duten onuradun berriak sartzea eta finantzatzea, legeak ezartze-egutegian (2011-2012) zioen bezala, urtebetez gelditzeko erabakia.
Une honetan, 12.000 lagun inguru ezagutu dituzte 2. mailako menpekotasun ertainduntzat Euskal Herrian 2011n zehar. Raxoiren neurriak zalantza sortzen du eta erabat diskriminatzailea da 2012an eskaera egin lezaketen eta duten menpekotasun ertaina ere ezagutua izan litekeen ehunka pertsonentzat. Izan ere, telezaintza, eguneko egoitzak edo etxez etxeko laguntza gisako zerbitzuak jasotzeko duten eskubidea kolokan sumatzen duten pertsonak dira. Horiei guztiei Estatu espainolak laguntza ukatuko die. Era berean, mendeko pertsonen eskubideak urratzen dituen neurri errepresiborik ez hartzea exijitzen dugu. Zentzu honetan, Nafarroako Gobernuari eskatzen diogu bertan behera utzi dezala prestazioen arteko bateraezintasunen dekretua, ehunka pertsona ikaragarri kaltetuak suertatu baitira eguneko egoitzen asistentzia eta etxez-etxeko laguntza bateragarri egiteko orduan. Pasadan astean Ana Mato ministroa Dependentzia legea mantentzera eta hobetzera konprometitu zen. Arazoa, PPk hobekuntzaz hitz egiten duenean, diru publikoaren aurrezteaz hitz egiten ari dela, da. Dependentzia mailak murriztu nahi ditu, mendekotasun handiak dituzten pertsona gutxiago aitortuz eta mendekotasun moderatuak dituztenak sistematik kentzen. Pertsona hauek ez dute inongo eskubiderik izango eta bere inguruko emakumeek zainduak izatera, gizarte zerbitzu pribatuetan zerbitzuak bilatzera edo kasu txarrenean lan merkatu ezkutura jotzera behartuak izango dira.
Euskal Administrazioek Raxoiren murrizketak ez aplikatzea erabaki dute, baina ez dugu uste hori nahikoa denik. Gizarte Zerbitzuen oinarrizko katalogoa itundu nahi du PPk Autonomi Erkidegoekin. Oinarrizko irizpide amankomunak proposatuko dituzte. Jada gaur egun murriztuak diren zerbitzuak gero eta gehiago murriztuko dituzten irizpideak dira.
Beraz, menpekotasunari arreta emateko nagusia den sistemaz dugun balorazio orokorra guztiz zorrotza da: sistema horrek ez du sendotzen eskubiderik; ez ditu prestazioak bermatzen; finanziazio ahulak eragiten dio; kalitatezko zerbitzuak eta enpleguak sortzearen alde ez du ausarki egiten eta erabakitzeko ahalmena ukatzen digun legegintza- eta erabaki-esparru estatalaren mendean dago.
Hori guztia dela eta, Menpekotasun Legea ezartzeko modua eta ondorioak aintzat harturik eta orobat Euskal Herrian menpekotasun egoeran dauden pertsonen eskubideari egindako oldarra ikusirik, LAB Sindikatuak epatzen ditu Euskal Herriko erakundeak ondoko hauek egitera:
1. Ez dakiola menpekotasuna duen ezein pertsonari uka dagokion zaintzarako eskubidea. Ildo berean, maila ertaineko menpekotasuna duten pertsonei PPren Gobernuak ezarri nahi dien luzamenduari jaramonik ez egiteko deialdia egiten dugu. Menpekotasuna duten pertsonen eskubideak zanpatzen dituen neurriak ez onartzea exijitzen diegu. Zentzu honetan, Nafar Gobernuari zerbitzuen arteko bateraezintasuna jasotzen duen dekretua bertan behera uztea eskatzen diogu eta Eusko Jaurlaritzari jada atzeratua duen gizarte zerbitzuen katalogoa eta kartera definitzea.
2. Hego Euskal Herriko erankundeek, EAEko eta Nafarroako Gobernuek eta Foru Aldundiek, dagozkien erabaki politiko eta ekonomikoak har ditzatela zabal daitezkeen baliabide eta aurrekontu-partida nahikoak prestatze aldera, zeintzuen bidez menpekotasuna artatzeko eskubidea gauza baitaiteke. Zentzu horretan, uste dugu oinarrizko beharrizanak artatzea, hala nola menpekotasuna, osasuna, diru-estaldura duina, etxebizitza, lehentasunezkoa eta premiazkoa dela eguneko egoeran.
3. Zabal dadila eztabaida politikoa, instituzionala, soziala, Euskal Herrian zer nolako ereduz hornitu behar dugun geure burua menpekotasuna zaintzeko, kontu horretan burujabetza osoko aldarrikapenetik.
Ezin gara luzaroago loturik geratu Euskal Herrian bizi eta lan egiten dugunoi autonomia pertsonala galtzearean aurrean nola jokatu erabakitzea ukatzen digun esparruari. Izan ere, uko hori molde neoliberaleko ikuspegiez elikatzen da, ez du sinesten eskubide sozialetan, bidegabea da eta ez du etekinak ateratzea beste helbururik. Horregatik, eztabaida sustatu beharra dago; gure errealitate sozial, ekononomiko eta politikotik gizarte-babes sistema propiorantz aurrera egiten utziko digun debatea eta honako ardatz hauek mintzagai dituela:
– menpekotasunaren arreta, gizarte-babes sistema propioan eratzeko borontatea eta konpromiso politikoa.
– menpekotasunaren arreta sistema finantzatzeko bermea, politika fiskal bidezko eta ondasunaren birbanatzaileetatik.
– zainketa osoa era kolektiboan antolatzeko beharrizana planteatzea, betiko soluzioak gainditzen dituzten erantzun eta ahalegin berriak artikulatuz (eskubideak bene-benetan aitortzea, izaera publikoa eta unibertsaltasuna, baliabideak antolatzeko eta kudeatzeko eredu berriak, koordinazio soziosanitarioa, kalitatezko enplegua).
4. Gizarte Zerbitzuetako langileen lan baldintzak hobetzea.
Hitzarmenik ez dagoen tokietan hitzarmen kolektiboen negoziazioak martxan jartzea eskatzen dugu. Berdin, sinatu gabe geratu edo gutxiengoan sinatu eta atzera egitea ekarri duten kasuetan. Soldaten hobekuntza orokorra eskatzen dugun, ratioak eta lan baldintzak hobetzea, horrek zerbitzuaren kalitatea hobetzea baitakar.
Uneotan administrazioek ez dituzte erantzukizunak bereganatzen, batak besteari pasatzen dizkio ardurak. Premiazkoa da ordezkaritza sindikalarekin negoziazioa abiaraztea titulartasunari lotutako aldaketak zerbitzuen mesedetan egin daitezen, eta baita lan baldintzak hobetzera bideratuta ere. Bada garaia aldundiek eta bi gobernuek proposamen zehatza mahai gainean jartzeko, zerbitzu sozial duin batzuren alde.
Horretarako zerbitzu sozialei bideratutako aurrekontua handitu beharra dago; hemen BPGaren %2 bideratzen da zerbitzu sozialetara, Europan batazbestekoa %4koa den bitartean.
Honen guztiaren aurrean euskal instituzioei dei egiten diegu behingoz aitzakiak alde batera utzi eta beharrezko neurriak har ditzaten. Geure eskaerak helaraziko dizkiegu bai Aldundiei eta bai Gobernuei. Zerbitzu sozialak nabarmen ari dira kaskartzen, eta premiazko lehenbailehen erantzutea.
Bilbon, 2012ko otsailaren 7an