Bizi baldintzen okertze estrukturala esparru ezberdinetan gauzatzen ari da, Ipar Hegoa fundazioak Ikusmiran argitalpenaren 18. alean jasotako datuek erakusten dutenez.
Euskal Herriko egoera soziekonomikoa aztergai izan duen 18. Ikusmiran kaleratu berri du Ipar Hegoa fundazioak. Azterketaren ondorio nagusia da langile klasearentzat prekarietateak zeharkatzen duen eredu ekonomikoa finkatzen ari dela, egiturazkoa bilakatzen eta denboran iraun dezan sendotzen.
“Ezegonkortasun handiko testuingurua da bizi duguna”, azaldu du ikasketa sindikaletarako fundazioko Edurne Larrañagak: “Interes geopolitikoek bultzatuta, munduko txoko ezberdinetan gerrak piztuta jarraitzen dute, herritarron bizitzak baldintzatuz. Aurreikuspen ekonomikoek hazkundea nahiko txikia, ezegonkorra edo hauskorra iragartzen dute, edozein gora beherek alda dezaketena”.
Datu makroekonomikoetan aurkezten zaigun hazkuntzak, kezkagarriak diren hainbat adierazle sozioekonomikoren hazkuntza dakarte, herritar zein langileriaren bizi baldintzak okertu eta langileriaren pobretzerako oinarri estrukturalak jartzen dituztenak. Kezkatzen gaituzten adierazleok Euskal Herriko ekonomia eredua finkatzen dute. Izan ere, langileen bizkar sortzen den aberastasuna gutxi batzuen poltsikoetan metatzen da. Kezkarako beste elementu bat da, Larrañagaren esanetan, hazkunde ekonomikoaren paradigmak ez duela naturarekiko harremana aztertzen edota eguneroko jarduera ekonomikoak naturan duen inpaktua neurtzen.
1) Hazkunde ekonomikoa ez dator bat herritarron bizi kalitatearen bilakaerarekin
- Soldatek BPG-ean duten pisua nabarmen galdu da…
- … aldiz, mozkinen pisuak gora egin du eta kapitala aberasten ari da.
- Politika fiskalaren bidez, ez da aberastasuna birbanatzen eta langileak gara funts publikora gehien bideratzen dugunok. Soldaten garapena eta IRPFren garapena ia berbera izan den bitartean, kapital errenten irabazien maila berean ez da handitu sozietateen zerga.
2) Beraz, hazkunde ekonomikoa ez da eredu sozioekonomikoaren osasunaren adierazle.
- Hazten ari den ekonomia eredua zerbitzuak sektorean oinarrituta dago. 2008.urtetik zerbitzuek BPGean duten pisua %6,24 handitu da, industriak zein eraikuntzak galera izan duten bitartean. Afiliaturiko langileen %73,43a zerbitzuak sektorean dago kokatua.
- Natura zein herritarron ongizate zein bizi kalitatearentzat jasanezina den ekoizpen zein kontsumo eredua sustatzen du kapitalismoak. Euskal Herriko BEG isurketa biztanleko, mundu mailako balioak gainditzen ditu.
3) Ehun ekonomikoaren bilakaerak, ekonomia ereduaren aldaketaren norabidea zertzelatzen du: pribatizazioa eta lan baldintzen (soldaten) okertzea
- 2012an baino 24.299 establezimendu gutxiago daude, tamainaren arabera igo diren bakarrak 200 soldatapekotik gorakoak izan direlarik.
- Herri garapenarentzat gakoak diren sektoreetan establezimendu galera nabarmena egon da. Pribatizazio prozesuek edota zerbitzu publikoen kalitatearen galerak zerikusia izan dezakeelakoan, oinarrizko eskubideei loturiko establezimenduek egin dute nabarmen gora.
- Zerbitzuak sektorea da lan baldintza prekarioak nagusitzen den sektorea, non afiliaturiko langileen gehiengoa bertan dagoen kokatua.
4) Enplegu prekarioa, lan merkaturako igarobidea egiten duten eta egoera zaurgarrian dauden herritarrentzat errezeta
- Sortzen ari den enplegua prekarioa da. Aldizkako kontratu finkoak bikoiztu egin dira, esaterako. Ikusteke dago azken hilabetean behin behineko kontratuek izan duten igoera joera bilakatzen ote den.
- Erregistratutako langabeziak gora egin du azken urtean, azkenaldiko joera kontrakoa izanik, eta langabezia tasak behera, baina kopuru absolutua ez da jaitsi.
- Egoera zaurgarrian dauden langileek (25 urtetik beherako gazteak, emakumeak, langile migratuak…) prekarietate handiagoa dute: langabezia tasa altuagoak, lanaldi partzialak, aldizkako kontratu finkoak…
5) Herritarren arteko ezberdinkeriak gero eta sakonagoak dira, aberastasunaren birbanaketa orekaturik gabe
- Energia-ekoizpen enpresa handien irabaziak handituz doaz, baina funts publikoetara ez dute gehiago bideratzen, ezta langileon soldatatara ere ez. Inflazio garaietan, non elektrizitate, gas edota besteko erregaien garestitzeak bizi unitateen gastua baldintzatzen ari den, elektrizitate-ekoizpen enpresa handiak izugarrizko irabazi garbiak lortzen ari dira, 2021.urtetik esponentzialki gorantz doazenak. Langileen soldatatara bideratzen duena, ordea, ez da irabazi garbietara bideratzen duenarekin inondik inora proportzionala.
- IBERDROLAk %5,53 handitu zituen irabazi garbiak 2023.urtean. Fakturaturiko 100€ bakoitzeko, 5,6€ bideratzen ditu langileen soldata ordaintzeko eta kopuru bikoitza dira irabazi garbiak. 2021 eta 2023 urteen artean %23,43 handitu zituen Iberdrolak irabazi garbiak, inflazioarekin negozioa eginez, herritarron elektrizitate fakturen garestitzearen ondorioz
- HEHaren presio fiskala handitzea posiblea da, zerga politikaren iruzurrak gaindituz (legea betez), herritarrok gehiago ordaindu gabe, enpresa handiei dagozkien zergak ordainduko balituzkete. Izan ere, Hego Euskal Herriko presio fiskala, Europar Batasunekoa baino 8,6 puntu baxuagoa da.
6) Bizitzaren garestitzeak zuzenean eragiten dio egoera zaurgarrian dauden herritarrei. 2023.urtean Hego Euskal Herrian 457.129 herritar zeuden pobrezia eta bazterketa sozialerako arriskuan
- Oinarrizko elikagai eta edari ez-alkoholdunen prezioak gora egiten jarraitzen du eta KPI orokorra baino altuagoa da.
- Gero eta herritar gehiago daude egoera zaurgarrian, “aurreikusi gabeko gastuei aurre egiteko ezintasunarekin” EAE zein Nafarroa Garaian.
- EAE-n mantenu pobreziak gora egin du %28,07 2008.urtetik. Bestetik, biztanleria pobreenaren bataz besteko diru sarrerak %15,4 jaitsi ziren 2022an, aberatsena den biztanleriaren batezbesteko diru sarrerak %4,2a jaitsi diren bitartean. Bi datuok erakusten digute zaurgarritasun egoerek herritarren artean izaniko zabalpena.
7) Ibilgailu pribatuarekiko menpekotasun sozial eta ekonomikoa sortzen duen mugikortasun eredua nagusi Euskal Herrian, garraioa izanik BEG isurketa gehien sortzen duen sektoreka.
- Nafarroa Garaian, BEG isurketak %12 igo dira. EAE, aldiz, %15a jaitsi arren, legeak aurreikusitakoa betetzetik urrun kokatzen da (2023rako %32ko BEG isurketen murrizketa).
- BEG isurketa gehien egiten duen jarduera sektorea garraioa da. Bada, EAEn 2008.urtetik garraioak sortzen dituen BEG isurketak nabarmen igo dira.
